Zelfmanagement: onmisbaar voor toekomstbestendige zorg
Zelfmanagement: goed leren leven met een ziekte of beperking
In Nederland leven miljoenen mensen met een chronische ziekte, zoals COPD, astma, diabetes of hart- en vaatziekten. Met zelfmanagement kunnen zij de gevolgen van die ziekte beter beheersen en inpassen in hun dagelijks leven. Denk daarbij bijvoorbeeld aan:
- Zelf meten van bloedwaarden
- Innemen van medicijnen
- Gezond leven
- Omgaan met hinder en beperkingen van de ziekte
Zelfmanagement in het kort
- Ruim 10 miljoen Nederlanders (59%) leven met chronische aandoeningen.
- Zelfmanagement helpt patiënten hun (chronische ziekte) beter in het dagelijks leven te integreren.
- Zelfmanagement kan tot een betere gezondheid leiden bij mensen met een chronische ziekte.
- Zelfmanagement leidt ook tot een lichte daling van de zorgconsumptie
Zelfmanagement ondersteunt patiënten en hun naasten
Zelfmanagement omvat zelfzorg, zelfhulp en zelfregie. Vaak gebeurt dit in samenwerking met naasten en ondersteuning van professionals. Zeker bij chronische ziekten is dat nodig. Een chronische ziekte vraagt immers om stevige aanpassingen in het leven van patiënten. Zelfmanagement ondersteunt patiënten en hun naasten bij het maken van die aanpassingen. Bijvoorbeeld bij het stellen van grenzen, het omgaan met stress als gevolg van de aandoening en het omgaan met de praktische gevolgen van een aandoening. Het gaat niet alleen om het goed kunnen omgaan met een ziekte of beperking, maar juist ook om een goed leven hebben mét de ziekte of beperking.
Zorgverlener ondersteunt actief bij zelfmanagement
Bij zelfmanagement staat de patiënt er niet alleen voor. Hulp en ondersteuning van zorgprofessionals is vaak nodig. De relatie tussen zorgverlener en patiënt is daarbij gebaseerd op het delen van kennis. Specialisten, huisartsen en verpleegkundigen weten alles over de aandoening, de patiënt weet alles over zijn leven. Samen delen ze de verantwoordelijkheid voor de oplossing van problemen en uitkomsten.
Aandoening bepaalt de mate van zelfmanagement
Zorgverleners ondersteunen de zorgvrager en bij het medisch managen van de chronische ziekte en de leefstijlaanpassingen die daarbij nodig zijn. Op welke aspecten van zelfmanagement daarbij de nadruk ligt, hangt af van de chronische aandoening. Bij kanker, hartfalen en COPD ligt de nadruk vaak op het omgaan met de gevolgen en beperkingen van de ziekte. Bij diabetes en astma bijvoorbeeld ligt de nadruk meer op medisch management en het aanpassen van de leefstijl.
De voorwaarden voor zelfmanagement
De zorgprofessional zal altijd rekening houden met de drie voorwaarden voor zelfmanagement:
- De motivatie bij de patiënt: ziet hij het belang ervan in en wil hij het ook écht?
- De mate waarin de patiënt in staat is tot zelfmanagement: wat kan de patiënt?
- De randvoorwaarden: kan de juiste ondersteuning geboden worden?
Coördinerende rol gemeenten bij zelfmanagement
- Een praktische handreiking van MIND Landelijk Platform Psychische Gezondheid en VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten) helpt gemeenten bij de inbedding van zelfregie en zelfmanagement voor en door mensen met een psychische kwetsbaarheid.
- Een speciale startpagina van de VNG waar informatie is gebundeld om een begin te maken met een eigen, lokaal gezondheidsbeleid.
- Kennisuitwisseling door aansluiting bij bestaande (regionale) netwerken.
Eigen regie belangrijk onderdeel van zelfmanagement
Eigen regie, ook wel zelfregie genoemd, is een essentieel aspect van zelfmanagement. Het draait om het nemen van beslissingen over je eigen leven, zorg en ondersteuning. Iemand die chronisch ziekt is, wil in eerste instantie zoveel mogelijk zelf oplossen. Hij of zij wil zo lang mogelijk de eigen regie houden. (Mee)beslissen over de zorg en behandeling. En zelf bepalen over de hulp die nodig is. Zelfmanagement gaat erover hoe iemand omgaat met de ziekte en in staat is om zijn leven daarop aan te passen. Meestal vraagt iemand als eerste het informele netwerk om hulp en pas daarna, als het echt niet meer gaat, de zorg. Eigen regie gaat over samen beslissen hoe die zorg wordt vormgegeven.Voordelen van zelfmanagement voor patiënten:
Zelfmanagement heeft verschillende voordelen voor patiënten:
- Betere participatie zelfmanagement kan de sociale betrokkenheid en de maatschappelijke participatie van zorgvragers verhogen.
- Meer zelfstandigheid zelfmanagement geeft patiënten controle over hun zorgbeslissingen en bevordert hun gevoel voor eigen regie.
- Hogere levenskwaliteit zelfmanagement helpt patiënten om ondanks een chronische aandoening een bevredigend leven te leiden en zich beter aan te passen aan de uitdagingen die het met zich meebrengt.
Zelfmanagement essentieel om zorgkosten te beheersen
Door onder meer vergrijzing en het tekort aan voldoende zorgprofessionals staat de zorg steeds verder onder druk. Een doeltreffende mix van preventieve maatregelen en zelfmanagement – eventueel met ondersteuning – is essentieel om de kosten van de toekomstige zorg beheersbaar te houden. Preventie richt daarbij zich op gezonde individuen met risicofactoren voor ziekten én op het voorkomen van bijkomende aandoeningen of complicaties bij mensen met een chronische ziekte. Zelfmanagement verwijst naar de bekwaamheid van patiënten om in hun dagelijks leven met de ziekte om te gaan, zelf oplossingen te vinden voor problemen en de controle over hun eigen leven te behouden.
Voordelen van zelfmanagement voor toekomstbestendige zorg
Zelfmanagement draag op verschillende manieren bij aan een toekomstbestendige zorg:
- Minder druk op de zorg. Door gebruik te maken van hulpmiddelen en technologie kunnen patiënten prima zelf bepaalde handelingen verrichten zonder tussenkomst van verzorgenden.
- Lagere zorgkosten. Zelfmanagement als onderdeel van samen beslissingen nemen kan ertoe leiden dat patiënten trouwer zijn aan hun behandeling, blijkt uit een onderzoek van de Nederlandse Federatie van Kankerpatiënten. Deze is dus effectiever, waardoor minder zorg nodig is. En daarmee dalen de zorgkosten.
- Minder onnodige zorg. In overleg kiezen patiënten vaker voor een beter passende keuze, wat onnodige zorg voorkomt.
Wat is er nodig om zelfmanagement structureel te bevorderen?
Om zelfmanagement structureel te bevorderen, zijn er verschillende acties nodig op landelijk en professioneel niveau. Een aantal voorbeelden zijn:
- Het stimuleren van een cultuurverandering in de ggz, waarbij de focus ligt op gezondheid en herstel, en waarbij samen beslissen, zelfmanagement en eigen regie onmisbare elementen zijn.
- Het ontwikkelen en implementeren van kwaliteitsstandaarden, richtlijnen en hulpmiddelen die zelfmanagement ondersteunen, zoals werkkaarten, keuzehulpen en e-health.
- Het bieden van deskundigheidsbevordering en intervisie aan zorgverleners over zelfmanagement.
- Het betrekken van patiënten, naasten en ervaringsdeskundigen bij het ontwikkelen, uitvoeren en evalueren van zelfmanagementinterventies.
Het verschil tussen zelfmanagement en zelfredzaamheid
Zelfredzaamheid is niet hetzelfde als zelfmanagement. Zelfredzaamheid draait met name om het vermogen om zelfstandig taken uit te voeren en voor jezelf te zorgen zonder afhankelijk te zijn van anderen. Denk aan voor jezelf zorgen, je huis schoonmaken en het onderhouden van contacten met anderen. In de thuiszorg, psychische zorg, ouderenzorg en bij revalidatie speelt zelfredzaamheid een grote rol. In de eerstelijns gezondheidszorg wordt meer gekeken naar zelfmanagement. Daarbij gaat het vooral om goed omgaan met je (chronische) ziekte en de gevolgen ervan.
Zelfmanagement: praktijkvoorbeelden van good practices
Coöperatie VGZ heeft enkele initiatieven in beeld gebracht die als good practices dienen van zelfmanagement. Deze moeten aan verschillende criteria voldoen, zoals een aantoonbaar effect op de kwaliteit van de zorg, patiënttevredenheid en zorgkosten. Ook naar duurzaamheid wordt gekeken. Verschillende initiatieven hebben betrekking op het stimuleren van zelfmanagement en eigen regie bij patiënten. VGZ werkt samen met de zorgaanbieders en patiënten om daar vorm aan te geven.
De pilot ‘Persoonlijke gids bij hartfalen’ in de regio Eindhoven is een initiatief van Coöperatie VGZ, samen met het Catharina Ziekenhuis, Canisius Wilhelmina Ziekenhuis, Máxima MC en de patiëntenvereniging Harteraad. De gids is bedoeld voor mensen die na een ziekenhuisopname moeite hebben om de draad weer op te pakken. Zij worden een halfjaar begeleid door een persoonlijke gids van VGZ. In die tijd is er vier keer een contactmoment en bespreekt de persoon met hartfalen, samen met de persoonlijke gids van VGZ hoe hij/zij met zelfmanagement het beste kan leven met de aandoening. Zo zijn ‘beter slapen’, ‘je fitter voelen’ en ‘plezier beleven’ belangrijke thema's.
Digitale zorgtools kunnen enorm helpen om meer inzicht te krijgen in het eigen gedrag en de eigen gezondheid. Een laagdrempelig voorbeeld is een stappenteller op je smartphone.
Voorbeelden van digitale good practices zijn de Luchtbrug, voor kinderen met astma, en MijnIBD coach. Deze biedt patiënten aan de hand van zelf gemeten waardes, inzicht in het verloop van hun ziekte. Bovendien wordt de patiënt op een afstand gemonitord.
- Flash Glucose Monitoring – helpt ouderen met Diabetes Mellitus type 2 langer zelfstandig te blijven.
- Dagstructuurrobot – draagt bij aan de zelfredzaamheid van zorgvragers door verbale ondersteuning.
- Slimme medicijndispenser – Zorgmomenten en medicatie worden afgestemd op de behoefte van de patiënt.
- Oogdruppelbril – stelt mensen in staat de ogen te druppelen zonder hulp van de wijkverpleging.
- Stoma Zelfzorg – mensen met een stoma leren omgaan met hun stoma, zodat ze meer regie terugkrijgen.
