Shared Decision Making Samen beslissen over zorg

Bij shared decision making (SDM), ook bekend als Samen Beslissen, nemen patiënt en zorgverlener samen een besluit welke zorg het beste bij de patiënt past. De arts bespreekt met de patiënt de medische opties, voor- en nadelen en de gevolgen van de behandeling, diagnose en nazorg. Door shared decision making maakt de patiënt bewuster een keuze en is hij trouwer aan de behandeling, die daardoor effectiever is. Daarnaast neemt de patiëntentevredenheid toe en vermindert SDM in de meeste gevallen onnodige zorgkosten.

Shared decision making in het kort:

• Patiënt en hulpverlener komen tot een gezamenlijke beslissing
• Shared decision making is geschikt voor diagnoses met verschillende behandelopties
• De meeste patiënten willen samen met de zorgprofessional een besluit nemen
• Een keuzehulp kan helpen bij het maken van een afgewogen keuze
• De werknemerstevredenheid van de zorgverlener stijgt
• Shared decision making zorgt voor zinnige zorg: betere zorg tegen lagere kosten

Wat is shared decision making?

Bij shared decision making komen zorgverlener en patiënt samen tot een besluit over de diagnostiek, behandeling, begeleiding en nazorg van de patiënt. Door deze gezamenlijke besluitvorming kunnen zowel patiënt als hulpverlener beter inschatten welk beleid of behandelmethode het beste bij de individuele situatie van de patiënt past. De Patiëntenfederatie, zorgverleners en -verzekeraars zijn bij de ontwikkeling van Samen Beslissen betrokken. Ook Coöperatie VGZ doet mee. Daarnaast zet de Patiëntenfederatie zelf programma’s op, zoals ‘Het goede gesprek’ dat bij veel ziekenhuizen wordt toegepast. Zowel patiënten als zorgprofessionals krijgen daarbij tips om zo goed mogelijk SDM toe te passen. Een ander voorbeeld is de tool ‘3 goede vragen’ (3gv), die de patiënt helpt om aan de arts doelgerichte vragen te stellen.

Wanneer wordt shared decision making toegepast?

Shared decision making gaat niet alleen over een keuze maken voor een behandeling. Ook is de methode niet per se gekoppeld aan een specifieke diagnose. Coöperatie VGZ stimuleert SDM daarom niet alleen bij alle behandelingen, maar ook bij de diagnostiek, begeleiding en nazorg. Daarbij gaat het om voorkeursgevoelige beslissingen, waarbij niet één keuze de beste is. Een patiënt met een botbreuk hoeft niet uitvoerig met een arts in gesprek over de behandeling, want het is meestal vanzelfsprekend dat het been in het gips moet. Maar bij complexere behandelingen zijn soms meerdere behandelopties mogelijk. Samen Beslissen kan de patiënt dan helpen een weloverwogen keuze te maken. Ook wanneer een diagnose een grote impact heeft op het leven van de patiënt, is het belangrijk om de patiënt en zijn/haar naasten uitvoerig mee te nemen in het proces. Dit geldt bijvoorbeeld voor kankerbehandelingen, waarbij medicatie soms niet het gewenste effect heeft. Dit kan leiden tot onnodige bijwerkingen en inefficiënte zorg. Samen Beslissen kan dan helpen om een behandeloptie te kiezen die beter aansluit bij de wensen van de patiënt.

Samen Beslissen en advance care planning (ACP): medische doelen stellen voor de toekomst

Advance care planning, ook een vorm van shared decision making, maakt het wilsbekwame mensen mogelijk om belangrijke waarden en voorkeuren met familie en zorgverleners te bespreken. Bij deze vorm van Samen Beslissen is het doel dat de zorgverlener de patiënt ondersteunt in zijn wens voor toekomstige gezondheidszorg. Dit geldt met name voor kwetsbare ouderen en chronisch zieken. In meerdere gesprekken kunnen hulpverlener en patiënt bespreken waar de patiënt in de toekomst behoefte aan heeft. Thema’s die aan bod komen zijn de zorg, mogelijke toekomstige behandelingen en de kwaliteit van leven. Ook gaat ACP in op de zorgen van mensen op onder andere lichamelijk, sociaal en psychologisch vlak.

De voordelen van SDM:

Zowel patiënt als zorgverlener hebben baat bij shared decision making. Ook de zorgkosten dalen in veel gevallen:

Voor de patiënt:

• is beter geïnformeerd, betrokken en de patiëntentevredenheid neemt toe
• heeft meer kennis en een realistischer beeld van de risico’s
• heeft meer vertrouwen in de gemaakte keuze
• SDM voldoet aan wens van de patiënt. 70 procent van de patiënten heeft de behoefte zelf actief betrokken te zijn bij een medische beslissing

Voor de zorgverlener:

• De tevredenheid van de zorgverlener stijgt. De professional ervaart minder werkdruk, want een afspraak verloopt efficiënter.
• werkt efficiënter. Er is minder nazorg, want de keuze valt minder vaak op een operatie.
• kan afspraken efficiënter inplannen, omdat patiënten beter zijn voorbereid
• kan meer werkplezier ervaren, doordat de professional de patiënt kan helpen in het maken van een passende keuze voor behandeling.

Voor de zorgkosten:

• SDM kan leiden tot lagere zorgkosten. Volgens onderzoek van de Nederlandse Federatie van Kankerpatiënten organisaties blijkt dat patiënten trouwer zijn aan hun behandeling. Deze is dus effectiever, waardoor minder zorg nodig is
• Bovendien kiezen patiënten vaker voor een beter passende keuze, zodat onnodige zorg wordt voorkomen

Shared decision making model: in vier stappen naar een gezamenlijk besluit

Coöperatie VGZ werkt intensief samen met zorgverleners om de learnings te delen en faciliteert hiermee shared decision making. Bij alle twaalf alliantieziekenhuizen staat SDM in het programma, met als doel Zinnige Zorg te realiseren. Coöperatie VGZ maakte samen met ziekenhuis Bernhoven een video, over Samen Beslissen bij een liesbreuk.

De vier stappen voor het SDM-model:

Stap 1: De zorgverlener geeft aan welke opties er mogelijk zijn en benoemt de keuzevrijheid van de patiënt.
Stap 2: Zorgprofessional en de patiënt bespreken de voor- en nadelen van de behandeling, de wensen en de omstandigheden van de patiënt. Als dat nodig is, krijgt de patiënt tijd om de mogelijkheden te overdenken.
Stap 3: Patiënt krijgt indien mogelijk een keuzehulp. Hiermee kan de patiënt online of in een folder zelf de voor- en nadelen van de behandeling teruglezen.
Stap 4: Patiënt en zorgprofessional komen gezamenlijk tot een besluit voor de diagnose. Ook evalueert de arts met de patiënt of de besluitvorming naar tevredenheid is verlopen.

Een voorbeeld: wel of geen buisjes bij een kind

Monica (5) heeft gehoorproblemen. Voordat haar ouders bij de huisarts komen hebben ze zelf al op internet gegrasduind. Ze geven aan dat ze buisjes willen voor hun dochter. De professional stemt niet meteen met de operatie in, maar bespreekt eerst alternatieven, de risico’s van de operaties en andere voor- en nadelen. Hij geeft hen vervolgens bedenktijd om thuis te beslissen. Met de informatie van de arts laten de ouders, bij een vervolggesprek, weten geen buisjes te plaatsen. Zo ondergaat Monica niet onnodig een operatie.

Waarom wordt shared decision making nog niet altijd toegepast?

Niet altijd komt een medische beslissing, die voor SDM geschikt is, ook zo tot stand. Dat heeft verschillende redenen. De Vliegwiel-coalitie, een initiatief van de Patiëntenfederatie, bracht dit in kaart. Sommige hulpverleners beslissen liever op de ‘traditionele manier’ van enkel informatie zenden. De eigen voorkeurskeuze wordt aan de patiënt voorgelegd. Ook blijkt uit de resultaten dat sommige hulpverleners denken dat Samen Beslissen en een keuzehulp tijdrovend zijn en geld kosten. Dit is een valkuil. De arts is inderdaad meer tijd kwijt om alles goed met de patiënt door te nemen, maar bespaart later in het traject vaak weer tijd uit. Soms is een conservatievere behandeling, waarbij dus niet wordt geopereerd, effectiever. Patiënten kiezen soms zelf niet voor een keuzehulp, omdat ze nog niet weten dat de mogelijkheid er is. Of ze kennen bijvoorbeeld nog geen positieve verhalen over SDM.

Ook een zorginstelling speelt een rol in de mate waarin SDM wordt toegepast. Deze moet bijvoorbeeld keuzehulpen inkopen, maar vindt dit soms ‘duur’. Daarbij vraagt SDM om nieuwe vaardigheden van artsen en patiënten. Daarom is het belangrijk dat artsen training krijgen in gesprekstechnieken, zodat de zorgkwaliteit stijgt. In het Netwerk Zinnige Zorg zien we dat zorgorganisaties hier samen in op trekken en dat learnings met elkaar worden gedeeld.

Een keuzehulp inzetten

Een zorgverlener kan patiënten bij shared decision making een keuzehulp aanbieden. Keuzehulpen kunnen patiënten helpen bij het maken van een keuze, die gebaseerd is op de voorkeur van de patiënt. Dit zijn folders, websites of video’s met informatie over een specifieke diagnose of behandeling. Er zijn meerdere organisaties die keuzehulpen ontwikkelen en aanbieden, maar Patient+ en ZorgKeuzeLab zijn de twee grootste. Coöperatie VGZ heeft met deze twee organisaties prijsafspraken gemaakt om de toepassing van SDM en keuzehulpen binnen het alliantienetwerk te stimuleren. Dat doet Coöperatie VGZ ook richting andere ziekenhuizen.

Voordelen keuzehulp:

Patiënt kan op zelf gekozen tijdstip de informatie nalezen

• Keuzehulp vult informatie van hulpverlener aan
• Veel keuzehulpen zijn online makkelijk toegankelijk
• Patiënt kan met een keuzehulp al voorbereid het gesprek in gaan
• Patiënt heeft minder passieve houding in keuzeproces

Een voorbeeld: keuzehulp ‘behandelgrenzen' bij coronavirus

Meneer Aalbrechts (88) is besmet geraakt met het coronavirus. Zijn arts heeft hij al verschillende opties met hem besproken, maar de patiënt is erg in de war. De keuzehulp ‘behandelgrenzen’ is speciaal voor het coronavirus opgesteld. Het Albert Schweitzer ziekenhuis en het UMC Utrecht bedachten deze (online)kaart. Met de keuzehulp kan de patiënt de medisch-inhoudelijke informatie in zijn eigen tempo nalezen. Hierdoor is meneer Aalbrechts minder angstig en beter in staat zijn wensen aan te geven.